جنگ جهانی اول (World War I) چگونه آغاز شد؟ کشورهای درگیر در جنگ جهانی اول چه کسانی بودند؟ پیامدهایی که جنگ جهانی اول به‌همراه داشت چه بود؟ در این مقاله تلاش کرده‌ایم به این پرسش‌ها و چندین پرسش دیگری که درباره جنگ جهانی اول مطرح است، پاسخ دهیم.

جنگ جهانی اول یک نبرد نظامی عظیم بین چندین کشور بود. این نبرد در سال‌های ۱۹۱۴ تا ۱۹۱۸ رخ داد. جنگ جهانی اول با نام‌های اولین جنگ جهانی (The First World War)، جنگی برای پایان همه‌ی جنگ‌ها (The War to End All Wars) و جنگ بزرگ یا نبرد عظیم (The Great War) هم شناخته می‌شود.

شاید هیچ‌کس تصور نمی‌کرد تنها در عرض چند روز یکی از بزرگ‌ترین جنگ‌های جهان چندین کشور دنیا را درگیر نبردی عظیم کند و جان میلیون‌ها انسان بی‌گناه را بگیرد. این جنگ موجب کشته و آواره شدن میلیون‌ها انسان بی‌گناه شد. در جنگ جهانی اول بود که برای نخستین بار از سلاح‌های شیمیایی استفاده شد.

آغاز جنگ جهانی اول

جنگ جهانی اول در تاریخ ۲۸ جولای سال ۱۹۱۴، پس از آن‌که پادشاهی اتریش-مجارستان علیه صربستان اعلام جنگ کردند، آغاز شد. این نبرد که در ابتدا درگیری کوچکی بین دو کشور به‌نظر می‌رسید، به سرعت گسترش پیدا کرد؛ خیلی زود آلمان، روسیه، بریتانیا و فرانسه به این نبرد پیوستند.

علت پیوستن این کشورها به جنگ، عضویت در پیمان‌هایی بود که آن‌ها را موظف به دفاع از دیگر کشورها می‌کرد. جبهه‌های غربی و شرقی به سرعت به سوی مرزهای آلمان و اتریش-مجارستان باز شدند.

جبهه های غربی و شرقی

اولین ماه نبرد شامل حملات جسورانه و حرکت سریع نیروها در هر دو جبهه بود. در غرب، آلمان، ابتدا به بلژیک و سپس به فرانسه حمله کرد. در شرق، روسیه دست به حملاتی علیه آلمان و اتریش-مجارستان زد. در جنوب، اتریش-مجارستان به صربستان حمله کرد.

پس از نبرد مارن (Battle of the Marne) در تاریخ ۵ تا ۹ سپتامبرِ ۱۹۱۴، جبهه‌ی غربی در مرکز فرانسه سنگر گرفت و تا پایان جنگ به همین شکل باقی ماند. جبهه‌های شرق هم به تدریج در یک نقطه ثابت شدند.

امپراطوری عثمانی

در اواخر سال ۱۹۱۴، امپراطوری عثمانی، پس از این‌که آلمان روسیه را فریب داد تا تصور کند ترکیه به این کشور حمله کرده است، وارد این درگیری عظیم شد. در نتیجه، بخش اعظم سال ۱۹۱۵ صرف حملات نیروهای متفقین علیه امپراطوری عثمانی در مدیترانه شد.

در ابتدا بریتانیا و فرانسه در عملیاتی ناموفق به تنگه‌ی داردانِل (Dardanelles) حمله کردند. این لشکرکشی با حمله‌ی بریتانیا به شبه‌جزیره‌ی گالیپولی (Gallipoli) ادامه یافت. بریتانیا همچنین حمله‌ای جداگانه علیه تُرک‌ها در بین‌النهرین ترتیب داد. علی‌رغم این‌که بریتانیا پیروزی‌هایی در بین‌النهرین به‌دست آورد، نبرد گالیپولی و حملات علیه داردانِل به شکست بریتانیا ختم شد.

نبرد در خاکریزها

در اواسط جنگ جهانی اول، در سال‌های ۱۹۱۶ و ۱۹۱۷ بیشتر نبردها در غرب و شرق در خاکریزها صورت گرفت. سربازها از داخل سنگرها مبارزه می‌کردند و با مسلسل، توپ‌های جنگی سنگین و اسلحه‌های شیمیایی به نیروهای دشمن حمله می‌کردند. میلیون‌ها سرباز در این شرایط بی‌رحمانه جان خود را از دست دادند اما پیروزی و نتیجه‌ی رضایت‌بخشی برای هیچ‌کدام از طرفین حاصل نشد.

ورود ایالات متحده به جنگ جهانی اول و خروج روسیه

علی‌رغم بن‌بستی که برای هر دو جبهه در اروپا به‌وجود آمده بود، دو اتفاق بسیار مهم در سال ۱۹۱۷ در جنگ جهانی اول رقم خورد. در اوایل ماه آوریل، ایالات متحده‌ی آمریکا که از حمله به کشتی‌هایش در اقیانوس اطلس خشمگین شده بود، علیه آلمان اعلام جنگ کرد. سپس در ماه نوامبر، انقلاب بولشویک (Bolshevik Revolution) باعث خروج روسیه از جنگ جهانی شد.

پایان جنگ جهانی اول و اعلام آتش بس

با وجود این‌که هر دو طرف در سال ۱۹۱۸ طی تلاش‌های مستمر حملات جدیدی برای پیروزی در جنگ علیه یکدیگر ترتیب دادند، تلاش هر دو با شکست مواجه شد. نبرد بین نیروهای تضعیف‌شده تا شکست آلمان در چند درگیری و عقب‌نشینی تدریجی این کشور ادامه داشت.

شیوع مرگبار آنفولانزا خسارات جانی زیادی در هر دو طرف به بار آورد. در نهایت، دولت‌های آلمان و اتریش-مجارستان با سرکشی‌هایی که در داخل ساختار نظامی این دور کشور به‌وجود آمد، کنترل ارتش را از دست دادند.

در اواخر پائیز سال ۱۹۱۸، پس از آن‌که قدرت‌های مرکزی توافق‌نامه‌ی آتش‌بس را امضا کردند، جنگ جهانی اول به پایان رسید. آلمان آخرین کشوری بود که این توافق‌نامه را در تاریخ ۱۱ نوامبر سال ۱۹۱۸ امضا کرد. در نتیجه‌ی این توافق‌نامه، اتریش-مجارستان به دو کشور کوچک اتریش و مجارستان تقسیم شد.

آلمان، تحت معاهده‌ی ورسای (Treaty of Versailles) با جبران خسارات اقتصادی، تحمل ضررهای ارضی و ممنوعیت شدید توسعه‌ی نظامی مجازات شد.

آلمان پس از جنگ جهانی اول

بسیاری از تاریخ‌دانان معتقدند نیروهای متفقین در مجازات آلمان کمی زیاده‌روی کردند و معاهده‌ی سختگیرانه‌ی ورسای به جای تقویت صلح، بذر جنگ جهانی دوم را کاشت. این معاهده آلمان را مقصر اصلی جنگ جهانی اول شناخت و این موضوع موجب تحقیر مردم آلمان شد. به‌علاوه، این معاهده پرداخت خسارات جنگ را به عهده‌ی آلمان گذاشت و این کشور را وادار به تحمل و پرداخت خسارات مالی جنگ کرد.

البته در نهایت آلمان درصد کوچکی از این خسارات را پرداخت؛ این کشور به دلیل درگیر شدن در جنگ جهانی دچار مشکلات اقتصادی فراوانی شده بود و این بارِ اقتصادی موجب نیتی شدید این کشور شد. در نهایت گروه‌های افراطی از جمله نازی‌ها از این تحقیر و نیتی سوء استفاده کردند و در دهه‌های بعد کنترل ی کشور را در دست گرفتند.

چه کشورهایی در جنگ جهانی اول شرکت داشتند؟

جنگ جهانی اولین بین قدرت‌های متحد (هم‌پیمانان) و قدرت‌های مرکزی که به‌ترتیب به متفقین و متحدین هم شهرت دارند، صورت گرفت. اعضای اصلی قدرت‌های متحد را فرانسه، روسیه و بریتانیا تشکیل می‌دادند. از سال ۱۹۱۷ ایالات متحده‌ی آمریکا نیز به متفقین پیوست. اعضای اصلی متحدین یا قدرت‌های مرکزی را آلمان، اتریش-مجارستان، امپراطوری عثمانی و بلغارستان تشکیل می‌دادند.

بیشتر نبردهای جنگ جهانی اول در کدام مناطق رخ داد؟

بیشتر نبردهای جنگ جهانی اول در دو جبهه در اروپا صورت گرفت: جبهه‌ی غربی و جبهه‌ی شرقی. جبهه‌ی غربی شامل خطوط طویلی از خاکریزها می‌شد که از سواحل بلژیک تا سوئیس حفر شده بودند. بیشتر نبردهای این جبهه در فرانسه و بلژیک رخ داد.

جبهه‌ی شرقی بین آلمان، اتریش-مجارستان و بلغارستان در یک سو و روسیه و رومانی در سوی دیگر بود.

جنگ جهانی اول چگونه آغاز شد؟

جنگ جهانی اول به دلایل مختلفی آغاز شد اما علت اصلی آن ترور آرشیدوکِ اتریشی، فرانتس فردیناند (Franz Ferdinand)بود. پس از ترور آرشیدوک، اتریش علیه صربستان اعلام جنگ کرد. روسیه برای دفاع از صربستان که متحد این کشور محسوب می‌شد، وارد نبرد شد. سپس آلمان هم برای دفاع از اتریش، علیه روسیه اعلام جنگ کرد.

این موضوع موجب شد فرانسه هم برای دفاع از متحد خود، روسیه، علیه آلمان وارد جنگ شود. آلمان به بلژیک حمله کرد تا به فرانسه برسد و همین اقدام سبب شد بریتانیا با آلمان وارد جنگ شود. همه‌ی این اتفاقات تنها در عرض چند روز رخ داد.

نام نبردهای اصلی جنگ جهانی اول

بیشتر نبردها در خاکریزها و در جبهه‌ی غربی رخ داد. نیروها به ندرت حرکت می‌کردند. سربازها از داخل خاکریزها به یکدیگر شلیک می‌کردند. برخی از نبردهای اصلی جنگ جهانی اول عبارتند از:

نبرد مارن (First battle of the Marne)، نبرد سُوم (Battle of the Somme)، نبرد تانِنبرگ (Battle of Tannenberg)، نبرد گالیپولی (Battle of Gallipoli) و نبرد وِردون (Battle of Verdun).

حقایق جالبی درباره جنگ جهانی اول

• در این جنگ بیش از ۶۵ میلیون سرباز جنگیدند.
•  از سلاح‌های شیمیایی برای نخستین بار در  جنگ جهانی اول استفاده شد.
• در خاکریزها از سگ‌ها برای رساندن پیغام استفاده می‌شد. یک سگ آموزش‌دیده برای حمل پیغام‌ها بسیار سریع و قابل اعتماد تلقی می‌شد.
• جنگ جهانی اول اولین نبرد مهمی بود که در آن هواپیماها و تانک‌ها مورد استفاده قرار گرفتند.
• ۹۰ درصد از ۷/۸ میلیون سرباز اتریشی که در این نبرد شرکت کردند، کشته یا زخمی شدند.
• زمانی‌که بریتانیا برای اولین بار تانک را اختراع کرد، آن‌ها را کشتی‌های زمینی خواند.
• گروه تروریستی که مسئول ترور آرشیدوک فردیناند بودند، بلَک هَند (Black Hand) یا دست سیاه نامیده می‌شدند.
• دانشمند معروف، ماری کوری (Marie Curie)، به مجهز کردن وَن‌ها به دستگاه اشعه‌ی ایکس کمک بسیار کرد. این دستگاه به پزشکان فرانسوی کمک می‌کرد گلوله‌های را در بدن سربازان زخمی پیدا کنند. این وَن‌ها، پُتیت کوری (Petites Curies) یا کوری‌های کوچک نامیده می‌شدند.